घटस्थापना विशेष: जमरासँग जोडिएको संस्कृति र आस्थाको महोत्सव

आज घटस्थापना, अर्थात् नवरात्रिको प्रथम दिन । बिहान ९ बजेर १३ मिनेटमा शुभ साइत अनुसार कलश स्थापना गरी देवी दुर्गाको आवाहन गर्दै नवरात्रको आरम्भ भएको छ। यही दिनबाट सुरु हुने जमरा राख्ने परम्परा हिन्दूहरूको महान् पर्व दशैँको अभिन्न हिस्सा मानिन्छ।

थोरै बालुवा मिसिएको माटोमा जौ छरिएर सुरु हुने जमरा नवरात्रिभरि पूजा–अर्चना गरिन्छ। पहेंलो र हरियो अङ्कुरित जमरा मातृभूमि, प्रकृति र जीवनसँगको निकट सम्बन्धको प्रतीक हो। दशमीका दिन यसै जमरा टीकासँगै ग्रहण गरेर मान्यजनको आशिष पाउने चलन शताब्दीयौँदेखि कायम छ।

संयुक्त परिवारमा ठुलो ठाउँमा र सानो परिवारमा सानो ठाउँमा जमरा राख्ने प्रचलन छ। कतिपय ठाउँमा गुठी, मठ–मन्दिर वा सामूहिक दसैँ घरमा जमरा राख्ने गरिन्छ। जमरा राख्ने कोठा भने अँध्यारो रोजिन्छ, जसले गर्दा जमरा सुनौलो र आकर्षक बन्छ।

इतिहासमा राजा महेन्द्र मल्लले वसन्तपुर दरबार क्षेत्रमा स्थापना गरेको तलेजु भवानीको दसैँ घरमा आजैका दिन गोर्खाबाट फूलपाती ल्याएर छर्ने परम्परा अझै कायम छ। उहिले गोर्खाबाट फूलपातीलाई मानव साङ्लो बनाउँदै रिले दौडजस्तै गर्दै काठमाडौँ ल्याउने अनुष्ठान थियो, अहिले यो संस्कार परम्परागत बाजागाजासहित गाडीमा ल्याइन्छ।

लमजुङको राइनासकोटमा भने स्थानीयबासीहरूले दूध पोखरी र मस्याङ्गदीको दोभानमा स्नान गरेर फूलपाती चढाउने र वीर भक्ति थापाको मन्दिरमा पूजाआजा गर्ने परम्परा जोगाउँदै आएका छन्। यो मन्दिर देशभक्त वीरको नाममा बनेको देशकै एक्लो मन्दिर हो।

चाहे गाउँ होस् वा सहर, स्वदेश होस् वा विदेश, परिवारसँग होस् वा टाढा—दसैँको रौनक सबैलाई छोएको हुन्छ। घटस्थापनाबाट सुरु हुने यो नवरात्रि केवल धार्मिक अनुष्ठान मात्र नभई हाम्रो संस्कृतिको धरोहर र सामूहिक खुशी बाँड्ने पर्व पनि हो।